.....महावीर विश्वकर्मा
अचेल जो कोही प्रेममा छ, विपरीत लिङ्गीसँगको प्रेममा । यदि कोही अपवाद छ, अर्थात अहिलेसम्म प्रेम विषयबाट केही परै छ भनेपनि उ सँग पनि एउटा सपना चाहीँ छ, प्रेमको सपना, कोही आफ्नो भन्ने मनको मान्छे आफुसँगै भएको दिनको सपना । यो स्वभाविक पनि हो । हामीलाई बाँच्नका लागि हावा, पानी र खाना चाहिन्छ भनेजस्तै अर्को एउटा निक्कै नै महत्वपूर्ण कुरा पनि चाहिन्छ । त्यो हो – प्रेम । हो, बाँच्नका लागि प्रेम अपरिहार्य छ । खासमा धनसम्बन्धी अध्ययन गर्ने शास्त्र भनेर चिनिने अर्थशास्त्रले पनि मान्छेका अत्यावश्यक आवश्यकतामा प्रेम पनि पर्छ भनेको छ । हामीकहाँ त के भइदियो भने, प्रेम भन्ने विषय नै अवैध जस्तो भइदियो । गैरकानुनी जस्तो भइदियो । कसैले प्रेम सम्बन्धी कुरा ग¥यो भने समाजको नजरमा त्यो अल्लारे भयो, उरन्ठ्याउलो भयो । कस्तो समाजको विकास गरेछौँ हामीले, एउटा व्यक्तिले आफ्नो युवावस्थामा जति जनासँग प्रेम सम्बन्ध राखेको किन नहोस्, लगभग ३५ वर्ष पार गरिसकेपछि चाहीँ उस्ले प्रेम सम्बन्धी कुरा गर्नै नहुने रे । किनकी उ त अब व्यवहारिक भइसक्यो रे । अनि प्रेमसम्बन्धी कुरा गर्ने चाहीँ केटाकेटीले मात्रै हो रे । हाम्रो समाजले यही रुढ मान्यताको विकास जबरजस्ती गरेको छ ।
हामी सबैजना प्रेम भन्ने गज्जबको अनुभुतिसँग आफु पनि घुलमिल भयौँ तर जब त्यो प्रेम भन्ने चिज अरु व्यक्तिको विषयमा गाँसिएर आयो अनि हामीले त्यसलाई सहज ढङ्गले स्वीकार्न सक्दै सकेनौँ । हामी आफैले प्रेम गर्दा चाहीँ त्यतिबेला आफु त कुनै चलचित्रको नायक–नायिका हो जस्तो लाग्ने, तर जब आफ्नै वहिनी अथवा छोराछोरीले प्रेम गरेको चाल पाउँछौ अनि त्यो चाहीँ हामी सहनै नसक्ने । उनीहरुले गरेको प्रेम चाहीँ हाम्रो परिभाषामा प्रेम नै नहुने, त्यो त कुलघरानको इज्जत माटोमा मिलाउने काम हुने अनि परिवारको नाक काट्ने कुचेष्टा मात्रै हुने । कस्तो अचम्म । प्रेमलाई स्वीकार्नै नसक्ने कस्तो परिपाटीको विकास भइरहेको छ हामीमाझ । अनि कसरी विकास भइरहेको छ यो सँस्कृति ।
मलाई कहिलेकाहीँ यसो सोँच्दा बडो अचम्म लागेर आउँछ, हामीकहाँ धेरै रेडियो, टेलिभिजन र पत्रपत्रिका छन् । ती सबैको प्राथमिकतामा राजनीति पर्छ । रेडियो र टेलिभिजनहरुमा छिनछिनमै राजनीतिका चर्का चर्का वहसहरु हुन्छन् । तर प्रेम सम्बन्धी घटनाहरु, विचारहरु छलफलको विषय बन्दैन । प्रेमि अथवा प्रेमिकासँगको फोन वार्ता छोट्याएर कुनै नेतासँग राजनीतिक वहस गर्न स्टुडियोमा छिर्न हत्तारिने एउटा रेडियोकर्मी÷टेलिभिजनकर्मी आफुले महसुस गरिरहे जस्तै हरेक व्यक्तिले प्रेमको महसुस गरिरहेकै छन् भन्ने सोँचेर कुनै दिन प्रेम सम्बन्धी छलफल गर्न किन तयार हुँदैन ? के ले रोक्छ उसलाई ? यदि व्यवस्थापनले रोक्छ भने व्यवस्थापनलाई किन बुझाउन सक्दैन उ ? टेलिभिजनमा कुनै सेलिब्रेटीको प्रेम प्रसङ्गको कुरा गर्ने अथवा रेडियोमा लभ म्यासेजहरु पढ्ने कार्यक्रम त टन्नै होलान् । तर मैले भन्न खोजेको यति हल्का परिधिमा प्रेम विषयलाई सिमित राखिनु हुँदैन । गहन ढङ्गको वहस र छलफल गरिनुपर्छ, प्रेम सम्बन्धले निम्त्याउने अवस्थाहरुको बारेमा, प्रेममा आईपर्ने चुनौतीहरुको बारेमा । प्रत्येक घण्टाको समाचारमा राजनीतिक कुरो चाहीँ प्रमुख समाचार बनाएर जोडजोडले चिच्याउँदै पढ्न हुने, विहान बेलुकै राजनीतिक विषयमा निक्कै चर्काचर्की वहस गर्नुहुने तर प्रेमको विषयमा चाहीँ वौद्धिक र प्राज्ञिक वहस हुनै नहुने ? खै यतातिर ध्यान पुगेको । तपाईँ भन्नुहोला, “सबै नीतिहरुको माउ नीति नै राजनीति हो, देश चलाउने नै राजनीतिले भएपछि त्यो विषयलाई प्राथमिकता त दिनैप¥यो नि ।” तपाईँको यो विचारसँग मेरो पनि सहमति । मैले राजनीतिलाई प्राथमिकता दिनु हुँदैन भन्न खोजेको कहाँ हो र ! मैले त राजनीति गर्नेहरुलाई पनि निर्देशित गर्नसक्ने शक्ति अर्थात प्रेमलाई पनि वहसको विषय बनाउँ पो भन्न खोजेको त । हाम्रो मान्यता त के भइदियो भने, प्रेम सम्बन्धी छलफल गर्न चाहीँ भ्यालेन्टाइन डे अर्थात प्रेम दिवस नै आउनुपर्छ । नत्र वहसको विषय बन्दैन त्यो । त्यसो त त्यो दिनपनि वहसको विषय त कहाँ बन्छ र । भलै एकाध सञ्चारमाध्यमले ‘प्रेममा देखिएको विकृति’ भनेर यसो रिपोर्टसम्म बनाइ टोपल्लान् तर त्यति ठुलो वहसको विषय चाहीँ बन्दैन प्रेम । सबैले राजनीतिमा चासो नराखे पनि त्यो विषय चाहीँ पहिलो प्राथमिकतामा पर्छ सञ्चारमाध्यमको तर हामी पलपलमा जे सँग बाँधिएर बसेका छौँ त्यो विषय चाहीँ किन वहसको विषय बन्दैन होला । जीवनयापनको क्रममा कहिल्यै कामै नलाग्ने गणितका विभिन्न सुत्रहरुचाहीँ जबरजस्ती घोकेर कण्ठ बनाउनुपर्ने तर बाँच्नका लागि आवश्यक पर्ने प्रेम जस्तो विषयको बारेमा चाहीँ पाठ्यपुस्तिका नै नबन्ने । स्कुल र कलेज लेभलमा पढ्ने अधिकांश विद्यार्थी प्रेम सम्बन्धमा आईपर्ने अनेकन उल्झनलाई सहज ढङ्गले स्वीकार्न नसकेकै कारण गलत बाटोतर्फ हिँड्न पुग्छन् तरपनि ती विद्यार्थीका लागि यो शिक्षा आवश्यक छ भन्ने महसुस कतै कसैमा छैन ।
अब एउटा अर्को विषयमा घोरिन वाध्य बनाउँछु तपाईँलाई । हामी सबैले विहान उठेदेखी बेलुकी ननिदाउन्जेलसम्म कति धेरै गीतहरु सुन्छौँ, कति धेरै गीतहरु मनमनै भएपनि गुन्गुनाउँछौँ, कतिले त स्वर मिलाएरै पनि गाउलान् । यसो याद गर्नोस् त तपाईँले दिनहुँ सुन्ने र गाउने ती गीतहरु मध्ये कति गीत त्यस्ता होलान् जसले प्रेम विषयलाई नछोएको होस् । याद गर्न सक्नुहुन्छ ? सायद निक्कै नै गाह्रो पर्छ तपाईँलाई । त्यो किनभने यहाँ जति पनि गीतहरु लेखिएका छन्, गाइएका छन् ती पनि त प्रेमकै पेरीफेरीमा केन्द्रित भएर बनेका छन् नी । एकछिन सोँचौँ त, यदि प्रेमको विषयमा गीत नै नबन्ने, बरु राजनीति, आर्थिक, साँस्कृति, धार्मिक आदि बारे मात्रै गीतहरु बन्ने भए कस्तो हुन्थ्यो होला । सायद गीत सँगीतको क्षेत्र नै रङ्गहरुको संयोजन नमिलेको चित्र जस्तो हुन्थ्यो होला, के नमिलेको, के नमिलेको जस्तो । चलचित्रहरु प्रेम विषयमा आधारित नभइदिने भए कस्तो हुन्थ्यो होला त्यो । केही समय त नयाँ स्वाद जस्तै लाग्थ्यो होला तर अलि पछि त तलतल नै लागिहाल्छ नि, अमेरिका पुगेको नेपालीले दाल– भात–तरकारी सम्झिए जस्तो । आखिर जे सुकै भएपनि तिर्खा मेट्नका लागि त पानी नै पिउनुपर्छ नी दूधले कहाँ प्यास मेटिन्छ र, हैन त ?
भकुण्डोलाई जति बल लगाएर तलतिर दबाउन खोज्यो त्यो झन त्यति नै माथि उफ्रिरहेको हुन्छ । प्रेम पनि त्यस्तै भइरहेको छ हाम्रो समाजमा । नबुझेर हो या बुझ पचाएर प्रेमलाई स्वतन्त्र छाड्न तयार नै छैन हाम्रो समाज । त्यसैले प्रेम विषय अब वहसको विषय बन्नुपर्छ, बनाउनुपर्छ । नेपालमा हिजो न्यूज च्यानल भनेर टेलिभिजन खुल्दा हामीलाई कस्तो अनौठो लागेको थियो, समाचार मात्रै भन्ने च्यानल पनि कस्ले हेर्लान र भन्ने त हामीले सोँचेकै हो नी । तर आज हेर्नोस त, न्यूज च्यानलहरु नै चर्चित भइरहेका छन् । हामीलाई बानी पनि तिनीहरुकै परिसकेको छ । त्यसैले मलाई लाग्छ, आज हामीले प्रेम विषयलाई छलफलको विषय बनायौँ भने शुरुमा त त्यो विषय बकम्फुसे पनि लाग्ला कसै–कसैलाई, चोकचोकमा मान्छेहरु हाँस्लान् पनि । तर विस्तारै त्यो झाँगिँदै जानेछ । मैले रेडियो र टेलिभिजनमा मात्रै वहसको विषय बनाउन शुरु गरौँ भन्न खोजेको होईन, व्यक्ति व्यक्तिमा शुरु हुन सकोस्, यो विषयको वहस । आज साथीसँग “त्यसले मलाई मन पराउँछ की पराउँदैन होला यार ?” भनेर सोध्ने व्यक्तिले अब “प्रेम स्वीकार्य हुनका लागि के के कुराहरुले भूमिका खेलेको हुन्छ होला ?” भनेर छलफल गर्न थालोस् । केही विद्यार्थीले बेन्चमा टाउको लुकाएर मुसुमुसु हाँसेपनि शिक्षकले प्रजनन स्वास्थ्य पढाइरहे जस्तै प्रेम विषयमा पनि विद्यार्थीको जिज्ञासाको समाधान दिन सकुन् । हुन त मैले यतिबेलाभन्दा म आफै पनि हाँसोको पात्र बन्न सक्छु । फेरीपनि मलाई लागेको कुरा चाहीँ के हो भने, प्रेमलाई सहज तवरले अङ्गीकार गर्न नसक्दा यहाँ कैयौँ घटना भइरहेका छन्, कतिले जीवन बर्बाद गरिरहेका छन्, कत्तिको पढाई बिग्रिरहेको छ, कति त कुलतमा फसेका छन् । समग्रमा प्रेममा आईपर्ने उल्झनहरुलाई सहज ढङ्गले ग्रहण गर्न नसकेकै कारण देशको कति धेरै युवाशक्ति मानसिक तनावले पिल्सिएर बाटो बिराइरहेका छन् । यदि प्रेम सम्बन्धकै कारण लाखौँको संख्यामा युवाशक्तिले बाटो बिराईरहेका छन् भने यो विषय हेर्ने छुट्टै निकायको स्थापना किन नगर्ने ? यस सम्बन्धी परामर्श केन्द्रहरुको स्थापना किन नगर्ने ? सुन्दा केहीलाई यी तर्कहरु हावादारी पनि लाग्न सक्लान् तर यी जटिल विषय हुन् । यसको समाधानको लागि सबैभन्दा पहिला त समाजले यसलाई सहजै स्वीकार्ने वातावरण तयार बन्नुपर्दछ । त्यसपछि साझा छलफलको विषय बन्नुपर्छ प्रेम । हुन त काठमाण्डौँ उपत्यका विकास प्राधिकरणका प्रमुख आयुक्त केशव स्थापितले राजधानीमा लभ पार्क बनाउँछु भन्दा हाँसेर खिल्ली उडाउने मान्छेहरु मिलेर बनेको समाज हो हाम्रो, त्यसैले पनि यी कुराहरु बुझाउन समय त लाग्ला नै । तर यतिबेला म भने गोपालप्रसाद रिमालको कविताले
“आमा त्यो आउँछ र
हो बा, त्यो आउँछ
त्यो विहानको सूर्य झैँ उज्यालो छर्दै आउँछ ”
भनेजस्तै प्रेम विषय प्राज्ञिक वहस र छलफलको विषय बन्ने दिन पक्कै आउँछ भन्नेमा आशावादी छु । अनि धेरथोर विश्वस्त पनि ।
