.........महावीर विश्वकर्मा
जसरी हिन्दू धर्मावलम्बीहरुका लागि दशैँ, क्रिस्चियनहरुका लागि क्रिसमस, मुस्लिमहरुको लागि इद, वौद्धहरुका लागि वुद्ध जयन्ती महत्वपूर्ण चाड हो, त्यसरी नै पछिल्लो समय युवा पंक्तिमाझ लोकप्रिय दिन हो भ्यालेन्टाईन डे अर्थात १४ फेब्रुअरी । केहीवर्ष अघिसम्म नेपाली समाजमा खासै चर्चामा नआएको यो दिन, पछिल्लो ४–५ वर्षमा भने ह्वात्तै चर्चामा आएको छ । आमाको मुख हेर्ने दिन कति गते हो भनेर चासो नराख्ने युवा जमात भ्यालेन्टाइन डे लाई भने १ महिना अघिदेखी कुरेर बस्छ ।
अझ अहिले त भ्यालेन्टाइन डे लाई साताव्यापी रुपमा मनाउने चलनले झनै व्यापकता पाएको छ । १४ फेब्रुअरी आउनुभन्दा १ हप्ता अघि देखी नै विभिन्न दिनहरु गन्तीमा शुरु भइसकेका हुन्छन् । फेब्रुअरी ७ रोज डे, ८ प्रपोज डे, ९ चकलेट डे, १० टेडी (त्भममथ) डे, ११ प्रमिस डे, १२ हग (ज्गन) डे, १३ किस डे र अन्तत १४ भ्यालेन्टाइन डे ।
कसैले भ्यालेन्टाइन डे भनेको के हो ? भनेर सोधिहाले भने हामी सजिलै भनिदिन्छौ – प्रेम दिवस । ‘भ्यालेन्टाइन डे’ लाई नेपालीकरण गर्दा प्रेम दिवस अथवा प्रणय दिवस भन्ने गरिन्छ । तर भ्यालेन्टाइनको नेपाली अनुवाद प्रेम अथवा प्रणय भन्ने चाहीँ हुँदैन । यो त एउटा व्यक्तिको नाम हो । तर यही दिनलाई प्रेमको प्रतीक दिनको रुपमा स्वकारिएको भने अवश्य हो ।
हुन त यो दिनको शुरुवात कसरी भयो भन्ने विषयमा भिन्न भिन्न कुराहरु सुन्नमा आउँछ । तर यो दिनको नाम नै भ्यालेन्टाइन डे भएको हुनाले पनि यसको विषयमा कुरा गर्दा सेन्ट भ्यालेन्टाइनको नाम अगाडी भने आउँछ । सेन्ट भ्यालेन्टाइन रोमका पादरीको नाम हो ।
हुन त क्रिष्चियन धर्मले धेरै धार्मिक शहिदहरुलाई भ्यालेन्टाइेनको उपमा दिएको छ । सन् १९६९ सम्म क्याथोलिक चर्चले औपचारिक रुपमा ११ वटा भ्यालेन्टाइन डे भएको घोषणा गरेको थियो । तर फेब्रुअरीमा सम्झना गरिने सेन्ट भ्यालेन्टाइन भने रोमका हुन् ।
सन २६९ मा मारिएका रोमका भ्यालेन्टाइन पुरोहित थिए । उनलाई रोमका तत्कालीन सम्राट क्लाउडियस द्वितीयले मारेका हुन् । क्लाउडियस युद्धप्रेमी शासक थिए । उनी युद्ध गरिरहन चाहन्थे । तर रोमका युवाहरु भने युद्ध रुचाउँदैनथे । जसका कारण उनीहरु सेनामा भर्ती हुन पनि चाहँदैनथे ।
विश्व विजयको अभियानमा लागिरहेका रोमन सम्राटहरुले भने रोमका युवाहरुलाई सेनामा भर्ती गर्न चाहन्थे । यो उनीहरुको अधिनायकत्व थियो । उनीहरु विशाल सेना तयार गर्न चाहन्थे । तर युवाहरु भर्ती हुन नचाहेपछि उनीहरुको सोँच साकार नहुने स्थिति पैदा भएको थियो ।
श्रीमती वा प्रेमिकाको मायाका कारण रोमका युवाहरु सेनामा भर्ती हुन मानिरहेका थिएनन् । किनभने सेना बनेपछि युद्धमा जानुपर्छ र युद्धमा जानु भनेको मृत्युको मुखैमा जानु नै हो, जुन तिनका श्रीमती र प्रेमिकाहरु चाहँदैनथे । जब सेनामा भर्ती हुन युवाहरु अनिच्छुक देखिए तर सम्राट क्लाउडियसले युवाहरुको विवाहमा रोक लगाए ।
उनले चर्चहरुमा विवाह नगर्न नगराउन उर्दी जारी गरे । उनको यो कदमबाट युवाहरुमा एक किसिमले हलचल नै मच्चियो । उनीहरु खिन्न भए ।
यही जटिल अवस्थामा गोप्य रुमा सम्राटको उर्दीको उल्लंघन गर्दै एकजना एउटा पात्र अघि बढ्यो, सेन्ट भ्यालेन्टाइन ।
उनले इच्छुक युवाहरुको गोप्य रुपमा विवाह गराउन थाले । यो एउटा अभियान नै थियो, युवाहरुको विवाह गराउने । यो अभियानमा भ्यालेन्टाइनलाई मेरियसको पनि साथ मिल्यो । यो अभियान एउटा विद्रोहको रुप थियो, तत्कालीन शासकप्रतिको ।
जब यो अभियानको विषयमा शासकहरुले थाहा पाए अनि पादरी भ्यालेन्टाइनलाई मृत्युदण्डको सजाय सुनाउने निर्णय गरियो । सन २६९ को फेब्रअरी १४ का दिन उनलाई रोमको भिया फ्लेमिनियामा जलाएर मृत्युदण्ड दिइएको भन्ने गरिन्छ ।
उनको भौतिक शरीर त त्यही दिनदेखी यो संसारबाट अस्तायो । तर उनलाई मृत्युदण्ड दिइएको त्यही १४ फेब्रअरीको दिन भने प्रेमको प्रतीकको रुपमा उदय भयो । जसले गर्दा उनी मरेर पनि सँधै सँधैका लागि बाँचिरहे । उनकै सम्झनामा आज पनि प्रेम दिवसको रुपमा भ्यालेन्टाइन डे भनेर मनाउने गरिन्छ । उनको स्तम्भ अझै रोमको सेन्ट प्राक्स्ड चर्च र आयरल्याण्डको डब्लिनमा छ ।
औपचारिक रुपमा सन ४९६ देखी पोप ग्ल्यासियस प्रथमले भ्यालेन्टाइन डे लाई सार्वजनिक रुपमा विदा दिँदै प्रेम दिवसको रुपमा मानिँदै आएपनि पछि आएर सन १९६९ मा पूर्ण रुपमा रोमका पोप पाउल चौथोले प्रचलित क्यालेन्डरबाटै यो दिनलाई हटाएका थिए ।
तर क्यालेन्डरबाट हटाइएपनि जनमानसको मनबाट भने यो दिनलाई हटाउन सकिएन । फलस्वरुप चौधौँ, पन्ध्रौँ शताब्दीतिर बाट यो दिन झनै विकसित भएर अघि बढेको पाइन्छ ।
क्याथोलिक धर्मले अर्को पनि भ्यालेन्टाइन भएको बताए पनि उनको बारेमा त्यति जानकारी भने अझै सम्म थाहा हुन सकेको छैन । उनलाई पनि १४ फेब्रुअरी कै दिन उनका धेरै अनुयायीहरुसँगै अफ्रिकामा फाँसी दिइएको भन्ने कुरा छ । तर उनको बारेमा धेरै जानकारी भने कतै पाउन सकिँदैन ।
सेन्ट भ्यालेन्टाइनको नाममा प्रेम दिवस मनाउने गरिए पनि धेरै भ्यालेन्टाइनहरुमध्ये कुन चाहीँ भ्यालेन्टाइनको सम्झनामा यो दिवस मनाइएको हो भन्ने कुरा चाहीँ स्पष्ट छैन । तर पनि यो दिवस प्रेम आदान प्रदान गर्ने दिनको रुपमा भने झन्झन् विकसित हुँदै गइरहेको छ ।
एउटा सत्य कुरा के भने यो दिन कति प्रेम जोडीहरु एकअर्कालाई भेट्न चाहन्छन् भने प्रेम सम्बन्धमा नरहेकाहरु पनि कोही आफुले एकोहोरो प्रेम गरिरहेको व्यक्तिलाई प्रेम प्रस्ताव राख्ने ध्याउन्नमा हुन्छन् । अनि कति चाहीँ दिनभरि कसै न कसैले प्रस्ताव राख्छन् की भनेर पनि पर्खिएर बस्छन् ।
अझै पनि कसै कसैले यसलाई विदेशी संस्कार हो भन्दै हामीले किन अनुसरण गर्ने भनेर तर्क राख्ने पनि गर्दछन् । तर बुझ्नुपर्ने कुरा के हो भने, यदि आयातित प्रवृतिले हामीलाई सकारात्मक प्रभाव पार्छ भने त्यो कसरी नराम्रो ? थोरै समयमा यो दिनले यसरी नेपाली युवा मनमा पनि निक्कै ठाउँ लिन सक्नु नै यो सही छ भन्ने प्रमाण होईन र ?
नेपाली समाजले अझै पनि प्रेमलाई सहज तवरले स्वीकार आनाकानी गर्छ । तर अधिकांश युवा प्रेमबाट टाढा रहन सक्दैनन् । यस्तो अवस्थामा हाम्रो समाज र युवा जमात बिल्कुल विपरित देखिन पुग्छन् । प्रेम त्यस्तो चिज हो, जसलाई दबाउन सक्दै सकिन्न । फेरी पनि हाम्रो समाजमा भने अझै पनि सांघुरो मानसिकताले काम गरिरहेको पाउन सकिन्छ ।
भकुण्डोलाई जति तल दबाए पनि झनै माथी उफ्रिन्छ भनेझैँ भइरहेको छ, नेपाली समाजमा प्रेमको कुरा । समाजले तल दबाउन खोज्छ अनि प्रेम चाहीँ झनै झाङ्गिदै अघि बढिरहेको छ ।
हामीलाई त वाहाना चाहिएको छ, जीन्दगी बाँच्ने । जीन्दगी बाँच्ने विभिन्न प्रक्रिया अन्तर्गतको अति नै अपरिहार्य तत्व हो प्रेम । यो बिना हामीले बाँचिरहेको जीन्दगी, जीन्दगी जस्तो नै हुँदैन । अरु नै केही जस्तो हुन्छ ।
अनि त्यही प्रेम भन्ने अनुभुतीलाई अझ विशेष गरि झस्काउन आउने त्यो दिन भनेको पनि एउटा वाहाना त हो नि, हामीलाई आफ्नै प्रेमसँग नजिक बनाउने ।
त्यसैल पनि अन्तिममा यत्ति कामना गर्दै यी भावहरुलाई यहीँ रोक्न चाहन्छ ।
प्रेममय होस् प्रेम दिवस, कतै कसैलाई घात नहोस् ।
कागलाई बेल पाक्यो हर्ष न विस्मात नहोस् । ।
जसरी हिन्दू धर्मावलम्बीहरुका लागि दशैँ, क्रिस्चियनहरुका लागि क्रिसमस, मुस्लिमहरुको लागि इद, वौद्धहरुका लागि वुद्ध जयन्ती महत्वपूर्ण चाड हो, त्यसरी नै पछिल्लो समय युवा पंक्तिमाझ लोकप्रिय दिन हो भ्यालेन्टाईन डे अर्थात १४ फेब्रुअरी । केहीवर्ष अघिसम्म नेपाली समाजमा खासै चर्चामा नआएको यो दिन, पछिल्लो ४–५ वर्षमा भने ह्वात्तै चर्चामा आएको छ । आमाको मुख हेर्ने दिन कति गते हो भनेर चासो नराख्ने युवा जमात भ्यालेन्टाइन डे लाई भने १ महिना अघिदेखी कुरेर बस्छ ।
अझ अहिले त भ्यालेन्टाइन डे लाई साताव्यापी रुपमा मनाउने चलनले झनै व्यापकता पाएको छ । १४ फेब्रुअरी आउनुभन्दा १ हप्ता अघि देखी नै विभिन्न दिनहरु गन्तीमा शुरु भइसकेका हुन्छन् । फेब्रुअरी ७ रोज डे, ८ प्रपोज डे, ९ चकलेट डे, १० टेडी (त्भममथ) डे, ११ प्रमिस डे, १२ हग (ज्गन) डे, १३ किस डे र अन्तत १४ भ्यालेन्टाइन डे ।
कसैले भ्यालेन्टाइन डे भनेको के हो ? भनेर सोधिहाले भने हामी सजिलै भनिदिन्छौ – प्रेम दिवस । ‘भ्यालेन्टाइन डे’ लाई नेपालीकरण गर्दा प्रेम दिवस अथवा प्रणय दिवस भन्ने गरिन्छ । तर भ्यालेन्टाइनको नेपाली अनुवाद प्रेम अथवा प्रणय भन्ने चाहीँ हुँदैन । यो त एउटा व्यक्तिको नाम हो । तर यही दिनलाई प्रेमको प्रतीक दिनको रुपमा स्वकारिएको भने अवश्य हो ।
हुन त यो दिनको शुरुवात कसरी भयो भन्ने विषयमा भिन्न भिन्न कुराहरु सुन्नमा आउँछ । तर यो दिनको नाम नै भ्यालेन्टाइन डे भएको हुनाले पनि यसको विषयमा कुरा गर्दा सेन्ट भ्यालेन्टाइनको नाम अगाडी भने आउँछ । सेन्ट भ्यालेन्टाइन रोमका पादरीको नाम हो ।
हुन त क्रिष्चियन धर्मले धेरै धार्मिक शहिदहरुलाई भ्यालेन्टाइेनको उपमा दिएको छ । सन् १९६९ सम्म क्याथोलिक चर्चले औपचारिक रुपमा ११ वटा भ्यालेन्टाइन डे भएको घोषणा गरेको थियो । तर फेब्रुअरीमा सम्झना गरिने सेन्ट भ्यालेन्टाइन भने रोमका हुन् ।
सन २६९ मा मारिएका रोमका भ्यालेन्टाइन पुरोहित थिए । उनलाई रोमका तत्कालीन सम्राट क्लाउडियस द्वितीयले मारेका हुन् । क्लाउडियस युद्धप्रेमी शासक थिए । उनी युद्ध गरिरहन चाहन्थे । तर रोमका युवाहरु भने युद्ध रुचाउँदैनथे । जसका कारण उनीहरु सेनामा भर्ती हुन पनि चाहँदैनथे ।
विश्व विजयको अभियानमा लागिरहेका रोमन सम्राटहरुले भने रोमका युवाहरुलाई सेनामा भर्ती गर्न चाहन्थे । यो उनीहरुको अधिनायकत्व थियो । उनीहरु विशाल सेना तयार गर्न चाहन्थे । तर युवाहरु भर्ती हुन नचाहेपछि उनीहरुको सोँच साकार नहुने स्थिति पैदा भएको थियो ।
श्रीमती वा प्रेमिकाको मायाका कारण रोमका युवाहरु सेनामा भर्ती हुन मानिरहेका थिएनन् । किनभने सेना बनेपछि युद्धमा जानुपर्छ र युद्धमा जानु भनेको मृत्युको मुखैमा जानु नै हो, जुन तिनका श्रीमती र प्रेमिकाहरु चाहँदैनथे । जब सेनामा भर्ती हुन युवाहरु अनिच्छुक देखिए तर सम्राट क्लाउडियसले युवाहरुको विवाहमा रोक लगाए ।
उनले चर्चहरुमा विवाह नगर्न नगराउन उर्दी जारी गरे । उनको यो कदमबाट युवाहरुमा एक किसिमले हलचल नै मच्चियो । उनीहरु खिन्न भए ।
यही जटिल अवस्थामा गोप्य रुमा सम्राटको उर्दीको उल्लंघन गर्दै एकजना एउटा पात्र अघि बढ्यो, सेन्ट भ्यालेन्टाइन ।
उनले इच्छुक युवाहरुको गोप्य रुपमा विवाह गराउन थाले । यो एउटा अभियान नै थियो, युवाहरुको विवाह गराउने । यो अभियानमा भ्यालेन्टाइनलाई मेरियसको पनि साथ मिल्यो । यो अभियान एउटा विद्रोहको रुप थियो, तत्कालीन शासकप्रतिको ।
जब यो अभियानको विषयमा शासकहरुले थाहा पाए अनि पादरी भ्यालेन्टाइनलाई मृत्युदण्डको सजाय सुनाउने निर्णय गरियो । सन २६९ को फेब्रअरी १४ का दिन उनलाई रोमको भिया फ्लेमिनियामा जलाएर मृत्युदण्ड दिइएको भन्ने गरिन्छ ।
उनको भौतिक शरीर त त्यही दिनदेखी यो संसारबाट अस्तायो । तर उनलाई मृत्युदण्ड दिइएको त्यही १४ फेब्रअरीको दिन भने प्रेमको प्रतीकको रुपमा उदय भयो । जसले गर्दा उनी मरेर पनि सँधै सँधैका लागि बाँचिरहे । उनकै सम्झनामा आज पनि प्रेम दिवसको रुपमा भ्यालेन्टाइन डे भनेर मनाउने गरिन्छ । उनको स्तम्भ अझै रोमको सेन्ट प्राक्स्ड चर्च र आयरल्याण्डको डब्लिनमा छ ।
औपचारिक रुपमा सन ४९६ देखी पोप ग्ल्यासियस प्रथमले भ्यालेन्टाइन डे लाई सार्वजनिक रुपमा विदा दिँदै प्रेम दिवसको रुपमा मानिँदै आएपनि पछि आएर सन १९६९ मा पूर्ण रुपमा रोमका पोप पाउल चौथोले प्रचलित क्यालेन्डरबाटै यो दिनलाई हटाएका थिए ।
तर क्यालेन्डरबाट हटाइएपनि जनमानसको मनबाट भने यो दिनलाई हटाउन सकिएन । फलस्वरुप चौधौँ, पन्ध्रौँ शताब्दीतिर बाट यो दिन झनै विकसित भएर अघि बढेको पाइन्छ ।
क्याथोलिक धर्मले अर्को पनि भ्यालेन्टाइन भएको बताए पनि उनको बारेमा त्यति जानकारी भने अझै सम्म थाहा हुन सकेको छैन । उनलाई पनि १४ फेब्रुअरी कै दिन उनका धेरै अनुयायीहरुसँगै अफ्रिकामा फाँसी दिइएको भन्ने कुरा छ । तर उनको बारेमा धेरै जानकारी भने कतै पाउन सकिँदैन ।
सेन्ट भ्यालेन्टाइनको नाममा प्रेम दिवस मनाउने गरिए पनि धेरै भ्यालेन्टाइनहरुमध्ये कुन चाहीँ भ्यालेन्टाइनको सम्झनामा यो दिवस मनाइएको हो भन्ने कुरा चाहीँ स्पष्ट छैन । तर पनि यो दिवस प्रेम आदान प्रदान गर्ने दिनको रुपमा भने झन्झन् विकसित हुँदै गइरहेको छ ।
एउटा सत्य कुरा के भने यो दिन कति प्रेम जोडीहरु एकअर्कालाई भेट्न चाहन्छन् भने प्रेम सम्बन्धमा नरहेकाहरु पनि कोही आफुले एकोहोरो प्रेम गरिरहेको व्यक्तिलाई प्रेम प्रस्ताव राख्ने ध्याउन्नमा हुन्छन् । अनि कति चाहीँ दिनभरि कसै न कसैले प्रस्ताव राख्छन् की भनेर पनि पर्खिएर बस्छन् ।
अझै पनि कसै कसैले यसलाई विदेशी संस्कार हो भन्दै हामीले किन अनुसरण गर्ने भनेर तर्क राख्ने पनि गर्दछन् । तर बुझ्नुपर्ने कुरा के हो भने, यदि आयातित प्रवृतिले हामीलाई सकारात्मक प्रभाव पार्छ भने त्यो कसरी नराम्रो ? थोरै समयमा यो दिनले यसरी नेपाली युवा मनमा पनि निक्कै ठाउँ लिन सक्नु नै यो सही छ भन्ने प्रमाण होईन र ?
नेपाली समाजले अझै पनि प्रेमलाई सहज तवरले स्वीकार आनाकानी गर्छ । तर अधिकांश युवा प्रेमबाट टाढा रहन सक्दैनन् । यस्तो अवस्थामा हाम्रो समाज र युवा जमात बिल्कुल विपरित देखिन पुग्छन् । प्रेम त्यस्तो चिज हो, जसलाई दबाउन सक्दै सकिन्न । फेरी पनि हाम्रो समाजमा भने अझै पनि सांघुरो मानसिकताले काम गरिरहेको पाउन सकिन्छ ।
भकुण्डोलाई जति तल दबाए पनि झनै माथी उफ्रिन्छ भनेझैँ भइरहेको छ, नेपाली समाजमा प्रेमको कुरा । समाजले तल दबाउन खोज्छ अनि प्रेम चाहीँ झनै झाङ्गिदै अघि बढिरहेको छ ।
हामीलाई त वाहाना चाहिएको छ, जीन्दगी बाँच्ने । जीन्दगी बाँच्ने विभिन्न प्रक्रिया अन्तर्गतको अति नै अपरिहार्य तत्व हो प्रेम । यो बिना हामीले बाँचिरहेको जीन्दगी, जीन्दगी जस्तो नै हुँदैन । अरु नै केही जस्तो हुन्छ ।
अनि त्यही प्रेम भन्ने अनुभुतीलाई अझ विशेष गरि झस्काउन आउने त्यो दिन भनेको पनि एउटा वाहाना त हो नि, हामीलाई आफ्नै प्रेमसँग नजिक बनाउने ।
त्यसैल पनि अन्तिममा यत्ति कामना गर्दै यी भावहरुलाई यहीँ रोक्न चाहन्छ ।
प्रेममय होस् प्रेम दिवस, कतै कसैलाई घात नहोस् ।
कागलाई बेल पाक्यो हर्ष न विस्मात नहोस् । ।
0 comments :
Post a Comment